W 2014 roku rodzice uczniów z warszawskiej podstawówki kupili jeden egzemplarz podręcznika i zrobili kopie dla wszystkich dzieci z klasy, powołując się na przepis o dozwolonym użytku zawarty w prawie autorskim. Tym samym sprowokowali dyskusję społeczną dotyczącą tego zagadnienia prawnego. Jakie są granice dozwolonego użytku? Co i jak możemy kserować bez obaw o to, że popełnimy przestępstwo?
Dozwolony użytek osobisty w świetle prawa
Prawo autorskie pozwala na korzystanie, w tym kserowanie, z już rozpowszechnionych materiałów bez konieczności pytania autora o zgodę ani wypłaty mu wynagrodzenia. Pod warunkiem jednak, że nasze działania pozostaną "w zakresie własnego użytku osobistego". Co to oznacza w praktyce? Jakie warunki musimy spełnić, by móc legalnie powielać utwory?
Już wcześniej rozpowszechniony
Utwór, który chcemy skopiować musiał zostać już wcześniej rozpowszechniony, czyli za zezwoleniem twórcy udostępniony publicznie. Dozwolony użytek osobisty dotyczy jedynie materiałów, które zostały już wydane. Nie mamy więc prawa bez zgody i wiedzy autora kserować wersji roboczych książek oraz jego rękopisów, a także wydrukowanych prac, których sprzedaż dopiero się rozpocznie.
Tylko pojedynczo... proszę
W ramach dozwolonego użytku osobistego książkę możemy skserować nawet w całości. Pamiętajmy jednak, że ilość takich kopii powinna ograniczać się do zaledwie pojedynczych egzemplarzy. Nie wolno więc nam hurtowo kserować jednej książki.
W kręgu bliskich i przyjaciół
Już powielone materiały możemy udostępniać jedynie osobom pozostającym z nami "w związku osobistym". Ustawa jednoznacznie nie wskazuje na to, kto należy do tego kręgu. Przyjmuje się więc, że "w związku osobistym" pozostają osoby, które znają się osobiście i utrzymują ze sobą bieżący kontakt. Nie chodzi tu tylko o kontakty typu "face to face", ale również o znajomości internetowe nawiązane z konkretną osobą. Natomiast "bieżący kontakt" nie polega na tym, że trzeba ze sobą codziennie rozmawiać, ale utrzymywać znajomość.
"Typowe" korzystanie z utworu
Dozwolony użytek osobisty nie może godzić w interesy twórcy czy też naruszać typowego korzystania z materiałów. "Typowym" zachowaniem jest skserowanie potrzebnych nam materiałów na własny użytek, na przykład naukowy i przy okazji podzielenie się kserówkami z jedną czy dwoma bliskimi osobami.
Kierunek - tania drukarnia
Kserowanie możemy bez obaw zlecić osobie, która zajmuje się tym zarobkowo. Zresztą korzystanie z różnych punktów ksero wrosło w tradycję wielu miast, zwłaszcza tych przyciągających największe rzesze studentów. Ach, te ogromne kolejki do ksera przynajmniej dwa razy do roku... Jeśli mieszkasz we Wrocławiu, w Krakowie, w Warszawie czy też innym mieście uniwersyteckim, wiesz, o czym mówimy. Ustawodawca przewidział, że wiele osób będzie kserować nawet całe egzemplarze poszczególnych książek, dlatego ustanowił obowiązkowe opłaty, które muszą uiścić przedsiębiorcy prowadzący biznes kserograficzny. Przedsiębiorca musi zapłacić do 3% wpływów uzyskanych z racji kserowania książek. Organizacje zbiorowego zarządzania przekazują te pieniądze twórcom i wydawcom publikacji. W wielu przypadkach nawet jeśli książka nie jest sprzedawana, a jedynie kserowana, jej autor zyskuje.
Ksero na (nie)legalu, czyli książki spod lady
Idziesz do punktu skserować podręcznik, a tam nieoczekiwanie pracownik wyciąga spod lady gotową cieplutką książkę? Wygląda na to, że punkt ksero łamie prawo, bo prowadzi działalność wydawniczą, która wykracza poza dozwolony użytek osobisty. Żadna dobra drukarnia nie pozwoliłaby sobie na tego typu proceder, który jest zwyczajnym paserstwem. W praktyce jednak w wielu miastach funkcjonują drukarnie tworzące swoje nielegalne zbiory książek. Ksero czy drukarnia cyfrowa mimo możliwości technicznych i obecności wielu wysokiej jakości urządzeń umożliwiających drukowanie dowolną techniką, na przykład druk na płótnie, nie może prowadzić podręcznych zbiorów książek do kserowania. Zdaniem Ryszarda Markiewicza i Janusza Barty "dla tego rodzaju działalności niezbędne byłoby uzyskanie przez punkt kserograficzny czy jednostkę organizacyjną, w której strukturze taki punkt funkcjonuje, statusu biblioteki w rozumieniu obowiązującego prawa".
